Armeense diasporaleden staan namelijk te springen om hun oude culturele erfgoederen te bezoeken. Vooral in Tatev waar het kloostercomplex en universiteit uit de negende eeuw gelden als één van de grootste en bekendste van de Middeleeuwen. En op honderden meter hoog in de kabelbaan denk ik terug aan mijn dagen in Tatev. Ik heb vele mensen gesproken en zelfs vrienden gemaakt. Ik heb vele telefoonnummers, skype-accounts etc. ontvangen van mensen die geen woord Engels spreken (en ik spreek behalve ‘barev’ en ‘haco’ ook geen Armeens of Russisch). Toch wilden ze mij hun contactgegevens geven.

Niet omdat ze dit moesten doen maar omdat ze uit gastvrijheid mij aanboden om de volgende keer dat ik Armenië zou aandoen, bij ze kon logeren. Andere redenen waren A) als ik ooit hulp nodig had, en ik dacht dat ze me konden helpen B) om gewoon af en toe contact te hebben omdat ze mij echt waardeerden als een vriend. Het was een mooie tijd met veel mooie mensen. Morgen zou ik weer in Yerevan zijn, waar de stadsmentaliteit toch de boventoon voerde.

Maar ook daar zou ik nog het één en ander kunnen onderzoeken, vooral om te kijken of de mentaliteit anders was. In Yerevan was de staat zichtbaarder namelijk. Dat was mij al duidelijk toen ik aankwam[1] en alle licht uitstond. Ik wist dat Noord-Korea ‘s avonds  het licht uitdeed om zo geld te besparen maar dat Armenië het ook deed? Dat wist ik niet, maar het verklaarde wel veel. Armenië verschilde sowieso niet heel erg veel van Noord-Korea qua bestuur en mensenrechten.

Mij werd ook nog verteld dat alhoewel de officiële lezing was dat Armenië het licht uitdeed om geld en energie te besparen, het ook wel handig was om dissidenten op te pakken. Zodra iemand na de avondklok nog kaarsen aan had om een vergadering te hebben, dan was het vrij makkelijk te zien natuurlijk. Zo konden veiligheidstroepen de dissidenten makkelijk oppakken. Ik was niet verbaasd door het verhaal. Waar ik wel verbaasd over was in Tatev, was de manier waarop alles wat men Turkije te maken had simpelweg doodgezwegen werd.

Niemand opperde het idee om de oude zijderoute van Tatev weer op te zetten door de grens met Turkije en Azerbeidzjan open te zetten. Niemand wist dat de koelkast van het merk ‘Uğur’ (en dus Turks) was, niemand wist dat de porseleinen wc-pot, wc-papier, zeep, lampen (Emkay), tl-buizen (Işık A.Ş.), deuren, raamkozijnen en nog veel meer producten allemaal Turkse merken waren. Ze wisten mij enkel te vertellen dat het uit Georgië kwam wat logisch is. Maar niemand wist iets over Turkije.

En dit was duidelijk van bovenaf ingeprent. Er was zelfs geen enkele weg die naar Turkije of Azerbeidzjan liep, als je daarheen wilde dan moest je over bergen wandelen. En ondanks dat ik zei dat Turkije sinds kort vliegreizen naar Yerevan en dagbezoekers uit Armenië toelaat, wist niemand dit. Ik had eerder al een documentaire gezien waarin een oudere Armeense vrouw die dicht tegen de Turks-Armeense grens woonde, eenmaal per week naar Turkije (Kars) ging om haar groente daar op de markt te verkopen. Met de opbrengst kon ze minstens een week leven in Armenië. Ongelooflijk als je erover nadenkt: een paar uur werken in Turkije is in een Armenië meer dan een weekloon. Een verschil van jewelste!

Toch waren er ongeveer 100.000 illegale Armeniërs in Turkije, ondanks dat Yerevan het angstvallig stil houdt. Als het bekender was, zouden er waarschijnlijk geen Armeniërs overblijven in het toch straatarme land. Nu al heeft Armenië een sterke daling. Officieel is het nog 2,9 miljoen maar in praktijk schat niemand het hoger in dan 2,2 miljoen. De rest werkt al illegaal in het buitenland.

Tja, dit kon ik morgen allemaal beter uitzoeken in Yerevan waar alle ministeries staan. Nu wilde ik gewoon nog even genieten van mijn rit in de Wings of Tatev.

Het bericht Armand Sağ vanuit Armenië (8/10): The Wings of Tatev verscheen eerst op Turks.nl.

Deze staatspolitiek zorgde ervoor dat alle Armeniërs hoop hadden om ooit die regio’s weer in te lijven. Het is een beleid dat niet anders kan eindigen dan in een oorlog, want de pijn van deze open wond wordt niet verzorgd maar juist met zout bestrooid om het een open wond te houden. En met open wonden is het een kwestie van tijd voordat het gaat etteren met pus (haat jegens een andere bevolking). En als er iets is wat haat doet met een volk, dan is het wel iets vergelijkends met de Duitsers en Joden. En eigenlijk is het al begonnen. De 88-jarige Mıgırdıç Yanıkyan riep het al nadat hij de Turkse consul en vice-consul in California vermoordde: “Het waren Turken! Ik haat Turken! Ik wil ze allemaal vermoorden!”.

Toch was deze haat sterker in de Armeense hoofdstad Yerevan, waar de Armeense overheid een sterkere grip heeft, dan in het afgelegen Tatev. Daar spraken mensen nog als ‘komşu’ over Turken, zolang je ze ernaar kon vragen zonder dat EU-functionarissen ingrepen. Het leek wel alsof EU-functionarissen hier de taak van Yerevan overnamen. Desondanks hoorde ik maar weinig keer het woord ‘genocide’ van de Armeniërs (in Yerevan twee keer in tien dagen en in Tatev zelfs nul keer) en ging het meer over dat de Armeense overheid ‘bad’ was met Turkije. Ook hoorde ik veel klachten dat de Armeense presidenten uit Stepanakert (in Nagorno-Karabağ) kwamen en dus alleen maar focusten op die regio.

En inderdaad was het moeilijk te redeneren waarom een straatarm land als Armenie vrijwel al zijn middelen gebruikt om Nagorno-Karabağ en omgeving te bezetten. Om een illustratie te geven hoe groot het gebied is dat Armenië bezet houdt: het is 24% van Azerbeidzjan dus grofweg de helft van het grondgebied van Armenië zelf. En dat slokt zeker middelen op. Mensen in Tatev klaagden hier terecht over want in al onze gesprekken kon niemand (zelfs de dorpsouderen) niet herinneren dat er sinds de val van de Sovjet Unie ook maar iemand uit Yerevan (van de overheid) hier was gekomen. Bij onze vragen waar ze hoop op hadden, sprak niemand de hoop uit dat Yerevan hier iets zou investeren. Bij mijn directe vraag of bepaalde instanties in Tatev (zoals het gerestaureerde kloostercomplex uit de negende eeuw of de grootste kabelbaan ter wereld) gefinancierd waren door een ministerie, kreeg ik alleen hoongelach als antwoord.

Na uitwerking van ons project ‘Tatev Bazaar’ (inderdaad, Armeniërs hadden het woord ‘bazaar’/’pazar’ ook), hadden we weer een interculturele avond. Het viel me op dat veel meisjes uit Tatev beslist niet op foto’s wilden of mochten van hun vaders c.q. mannelijke familieleden tenzij ze nadrukkelijk toestemming hadden daarvoor. Het leek wel alsof het om islamitische meisjes ging. Een interessante vergelijking. Het ging zelfs verder toen ik tijdens de interculturele avond een magneet in de vorm van een hart won bij een quiz over Kroatië. Ik deed het cadeau aan een klein meisje van ongeveer 14 jaar oud en haar reactie was “Zullen we nu trouwen?”. Later werd ik door lokale Armeniërs ingelicht dat interactie tussen jongens en meisjes eigenlijk alleen maar mocht als het resulteerde in een huwelijk.

De cultuur van Armenië lag dus dicht tegen islamitische gewoontes in Pakistan, Iran en delen van Turkije maar ook bijvoorbeeld het hindoeïstische India. Het was interessant om te zien, want Armenië wordt wel als ‘christelijk land’ ingedeeld door Europa terwijl het meer Midden-Oosterse trekjes heeft dan menig ander land aldaar. Ook leerde ik daar het woord ‘Vendetta’, het Armeense equivalent voor ‘bloedwraak’ of ‘eerwraak’, wat daar niet ongewoon was. Toch hoor je meestal over eerwraak in Oost-Turkije (vooral onder Koerden), Irak en Iran terwijl het ook in Armenië een wijd verschijnsel blijkt te zijn. Ook dingen zoals seks voor het huwelijk en verkering hebben bleken dingen die in Armenië niet zomaar geaccepteerd worden. De Armeense cultuur had dus veel meer gemeen met de omringende culturen dan menig mens verwacht.

De gesloten grenzen hebben dus niet gezorgd voor een gesloten cultuur van de Armeniërs. De ruim duizend jaar die de (Selçukse en Osmaanse) Turken met Armeniërs hebben doorgebracht, hebben gezorgd voor een bijna identieke en sterk gelijkende cultuur. Iets wat de Armeniërs krampachtig proberen te verbergen en Turkije niet lijkt te weten.

Het bericht Armand Sağ vanuit Armenië (7/10): Tatev Mall of Tatev Bazaar? verscheen eerst op Turks.nl.